Voortdurende controverse rond Tjerk Vermaning in 2022.
Na de rechtszaak kreeg de affaire Vermaning een bizarre wending toen Professor Waterbolk in 2003 verder ging met verdachtmakingen in zijn boek "Scherpe stenen op mijn pad". Hij schrijft; dat Ad Wouters medeverdachte is. Er zijn ook andere namen naar voren gekomen. Ondanks het ontbreken van enig bewijs dat de artefacten van Vermaning vals zijn, komt er geen einde aan de affaire.
Auteurs die Tjerk Vermaning verdacht maken hebben hun eigen unieke perspectieven die resoneren met een deel van het publiek. Dat bepaalde ideeën, standpunten of perspectieven van onderzoekers als uniek en origineel kan worden beschouwd, is niet altijd een bewijs van hun waarde of relevantie.
In de recente publicatie van 2022 "Valsheid in gesteente", wordt beweerd dat Tjerk Vermaning betrokken was bij de grootste archeologische fraude in de Nederlandse geschiedenis. Het onderzoek dat ten grondslag ligt aan deze publicatie is uitgevoerd door verschillende professionals uit de archeologische sector, zoals Frans de Vries, Lammert Postma, Marcel Niekus, Jan Timmer, Marten Postma en Henk Kars. De methodologie, de resultaten en de conclusies, daar zijn kritische kanttekeningen bij te geplaatsten. Het onderzoek naar de vermeende archeologische fraude van Tjerk Vermaning is gebaseerd op empirisch onderzoek, waarbij er gebruik is gemaakt van waarnemingen en analyses van de stenen van Vermaning omdat het vervalsingen zouden zijn. De publicatie maakt veelvuldig gebruik van woorden en uitdrukkingen zoals "vrijwel", "waarschijnlijk", "vermoedelijk" en "doet denken aan", wat de validiteit van de conclusies in twijfel trekt. De onderzoekers stellen dat Tjerk Vermaning betrokken was bij het vervalsen van artefacten en dat Ad Wouters hier mogelijk het meesterbrein achter was. Er worden echter geen concrete bewijzen gepresenteerd waaruit dit blijkt. Er is nooit iemand betrapt op het vervaardigen van die vervalsingen en het in de grond plaatsen op de plaats delict. Ook blijft het een raadsel hoe die grote aantallen vuursteen werktuigen gevarieerd zijn en het aanbrengen van de verschillende midden paleolithische authenticiteit kenmerken, waar normaal duizenden jaren over heen gaan.
Een fantasierijke detectivecomplot.
Het empirisch onderzoek, was gericht op het aantonen van recente vervalsingen door Tjerk Vermaning, niet op het achterhalen van de oorsprong van die artefacten uit het paleolithicum. Wanneer we de conclusies onderzoeken, kunnen we alternatieve verklaringen er tegen over zetten die logisch en plausibel zijn. De auteurs van het boek treden op als archeologische rechercheurs en creëren een fantasierijk complotverhaal, met Ad Wouters in de hoofdrol als het meesterbrein. Het is belangrijk om kritisch te blijven en alternatieve verklaringen en perspectieven in overweging te nemen bij het beoordelen van dergelijk onderzoek. In het geval van de artefacten van Vermaning is de steekproef niet willekeurig gekozen en daardoor mogelijk geen goede afspiegeling van de gehele populatie, die de zogenaamde vervalsingen zouden moeten vertegenwoordigen. De Eemster artefacten gevonden door Tjerk Vermaning zijn in particulier bezit en niet voor onderzoek aan het team van ¨Valsheid in Gesteente¨ afgestaan. Hoewel steekproef statistiek voor empirisch onderzoek van de artefacten van Vermaning een nuttig instrument kan zijn, is er gezocht naar bewijzen die enkel hun overtuiging van vervalsingen ondersteunden. Om beweringen te verspreiden, zelfs als deze overtuigend lijken, is het goed om de feiten grondig te controleren. Een van deze feiten is dat Ad Wouters tijdens de periode Hoogersmilde en Hijken waarin Vermaning zijn ontdekkingen deed, Wouters geen contact had met Vermaning. Het is belangrijk om te onthouden dat wetenschap een proces is dat voortdurend evolueert onze kennis en begrip verandert naarmate nieuwe ontdekkingen worden gedaan en nieuwe informatie beschikbaar komt. Het is daarom belangrijk om voorzichtig te zijn bij het trekken van conclusies op basis van sommige informatie, om te voorkomen dat mensen onterecht beschuldigd worden. Het observeren van stenen onder een microscoop heeft geen directe relatie met het identificeren of beoordelen van menselijk gedrag. Deze twee activiteiten lijken dan ook moeilijk met elkaar te verbinden.
In dit geval is het toepassen van methoden, zoals het bestuderen van stenen onder een microscoop, voor het opstellen van daderprofielen gebaseerd op vermoedens. Hoe de daders in de gedachten van de auteurs te werk zouden zijn gegaan, is geïllustreerd aan de hand van verschillende fictieve scenario's met suggesties. De schrijvers van het boek "Valsheid in gesteente" proberen het aannemelijk te maken dat Ad Wouters mogelijk met de werktuigen voor Tjerk Vermaning zou hebben gesjoemeld. Leo Verhart, die werkzaam is geweest bij gerenommeerde musea zoals het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en het Limburgs Museum in Venlo, betoogd in het tijdschrift Archeologie in Nederland van september 2022, dat Ad Wouters niet betrokken kon zijn bij de vervalsingen. Ook hij baseert zijn argumentatie op verschillende factoren die pleiten voor de onschuld van Wouters. Ad Wouters had pas vanaf 1971 contact met Tjerk vermaning. En dat contact was pas na de vondsten van Hoogersmilde en Hijken. Van samenwerking en contact was voor die tijd helemaal geen sprake. Daar komt bij dat de gezondheid van Ad Wouters in die periode sterk achteruit was gegaan. In 1975 keerde Wouters pas weer terug in de archeologie dat was na het bericht van het arrest van Vermaning en om later in 1977 Vermaning te helpen in de strafvonnis zaak. Ad Wouters kreeg pas voor het eerst oppervlakkig sporadisch contact met Vermaning in 1971 de periode daarvoor wist hij weinig over Vermaning en zijn vondsten. De amateurarcheologen Musch en Horn hadden professor Glasbergen destijds benaderd om de verdediging in de rechtszaak tegen Vermaning op zich te nemen, maar prof. Glasbergen kon niet vanwege gezondheidsredenen. Professor Glasbergen adviseerde hen om contact op te nemen met Ad Wouters om de zaak over te nemen. Nieuwsgierig geworden door de beschuldigingen van vervalsing mede door de berichten in de kranten, besloot Ad Wouters toen pas contact op te nemen met Vermaning. De vondsten van Hoogersmilde en Hijken waren ver voor die tijd in 1965 en 1967 toen had Wouters geen contact met Vermaning. Vermaning had geen auto en had geen mogelijkheid om 100 kilometer verderop het zuidelijk vuursteen in grote aantal op te halen. Tjerk Vermaning had slechts een bromfiets, waardoor het onwaarschijnlijk is dat hij in staat was om op lange afstanden beneden de rivieren in het zuiden van het land de honderden en kilo's aan vuursteen te verzamelen. Bovendien zou dit een langdurig en tijdrovend proces zijn geweest. Onderzoekers wijzen erop dat de vuursteensoorten afkomstig zouden zijn uit Zuid-Nederland, wat suggereert dat de vondsten mogelijk vervalsingen zijn. Wouters zou betrokken zijn bij de vondsten van Eemster1 in 1972. Maar hoe zit dat dan met die vondsten van voor 1972? Het motief waarom Ad Wouters in stenen handelde, klopt niet. In werkelijkheid was hij nooit gehecht aan zijn vondsten, noch aan geld. Hij gaf talloze topstukken weg aan zijn vrienden en aan oudheidkamers, zonder er iets voor terug te verwachten.
En Bohmers, die was in 1965 één dag na de vondsten ontdekking van Hoogersmilde geschorst. Hij had geen motief om met de vondsten van Hoogersmilde wraak te nemen. Hij is na de schorsing gestopt met eervol ontslag op eigen verzoek wegens een ander reden. Een onderzoek door A. Carmiggelt, Hoofd Bureau Oudheidkundig Onderzoek bij de gemeente Rotterdam (BOOR), wijst uit dat de betrokkenheid van Bohmers onwaarschijnlijk is. Op 27 januari 1965 bezoekt Bohmers Vermaning in zijn woonboot om de spectaculaire vondsten van Hoogersmilde voor het eerst te bekijken. Hij doet dat samen met van der Waals, destijds conservator bij het Drents Museum en een goede bekende van Vermaning. Dezelfde periode kwam Bohmers echter in opspraak door een ander reden en werd hij geschorst met uiteindelijk zijn ontslag in 1966. Tien jaar na het vertrek van Bohmers kwam de beschuldiging dat de artefacten vals zouden zijn. In het Proefschrift "Geheimzinnigheid is zijn fort" uit 2019 beschrijft A. H. Carmiggelt waarom het onwaarschijnlijk is dat Bohmers verdachte is. Ad Wouters nam de rol op zich om Vermaning te verdedigen tijdens de rechtszaak omdat er geen beroepsarcheologen waren die zich als expert in wilde te zetten voor de zaak. Door zijn vastberadenheid en solidariteit om Vermaning te verdedigen, zelfs zonder steun van beroepsarcheologen, speelde Wouters een cruciale rol in deze zaak. Hierdoor werd Wouters achteraf na de rechtszaak zelf het onderwerp van controverse en onderzoek. De inzet van Ad Wouters, getuigt van moed, empathie en een sterk gevoel van gerechtigheid. Het is een daad die verdient om erkend en gewaardeerd te worden. Beroepsarcheologen hebben geen exclusief eigendom van archeologische kennis wanneer ze daderprofielen opstellen en proberen hiermee een discussie te vermijden. Na het verschijnen van het boek hebben de auteurs in 2022 elke discussie met de APAN verdedigers van Vermaning vermeden. Dit toont aan hoe groot de kloof is geworden tussen deze professionele archeologen en de APAN amateurarcheologen. De onderzoekers en tevens auteurs noemen het boek een wetenschappelijke publicatie. Of de verdachtmaking van Wouters als wetenschappelijk kan worden beschouwd, kan een kanttekening worden geplaatst. Er is ook geen bekende internationale buitenlandse deskundige ingeschakeld voor het onderzoek.
In juni 1977 begon de beschuldiging tegen Tjerk Vermaning. Het vervolg van de affaire in 2022 door het onderzoek bevestigt dat Vermaning niet vergeten is. Uit de APAN publicaties is op te maken, dat het niet verwerpelijk is om zijn artefacten te onderzoeken onder de elektronenmicroscoop, aangezien discussie nodig is om vooruit te komen, maar het mag wel in twijfel worden getrokken. De discussie bij de APAN-archeologen komt door het ongefundeerd verdacht maken zonder bewijs van vervalsingen door Wouters en Vermaning op heterdaad. Het het zijn vermoedens. Het is daarom belangrijk om hier een juiste balans in te vinden.
Kritische analyse van het onderzoek naar de stenen van Vermaning.
Het boek "Valsheid in Gesteente" beweert dat de stenen van Tjerk Vermaning vals zijn, en het voorziet ook van specifieke afbeeldingen, tekst en uitleg om deze bewering te ondersteunen. Op pagina 217 van het boek worden de afbeeldingen getoond die moeten aantonen dat de stenen mogelijk niet authentiek zijn. In het boek wordt de aanwezigheid van ijzerinfiltratie beschreven als liesegang, maar dit is een incorrecte beschrijving en foute interpretatie van steeninfiltratie.
Het onderbouwen van daderprofielen in een publicatie vereist de nodige voorzichtigheid om misleiding te voorkomen. In de petrologie is bekend dat Liesegangen geen ijzerinfiltraties zijn, ontstaan in keilzand en keileembodems. Liesegangen verwijst naar een fenomeen in de chemie waarbij er patronen van neerslagvorming ontstaan in een gel, opgeloste stof of vaste stof als gevolg van het diffusieproces. IJzerinfiltratie, daarentegen, verwijst naar het proces waarbij ijzerdeeltjes binnendringen in een materiaal, zoals bijvoorbeeld in de grond. Dit kan resulteren in corrosie, veranderingen in de structuur van het materiaal en uiteindelijk in schade of afbraak. Hoewel beide processen kunnen worden gekenmerkt door een vorm van patronen, zijn liesegang en ijzerinfiltratie fundamenteel verschillend en kunnen ze niet als synoniemen worden gebruikt. IJzerinfiltratie verwijst naar het proces waarbij ijzerhoudend water door de poriën van vuursteen sijpelt en daarbij kleine ijzereralen achterlaat. Dit kan resulteren in dunne, roestkleurige lijnen, cirkels of vlekken in het vuursteen. Liesegangen, ook bekend als ringsels of banden, zijn concentrische kleurrijke patronen die zich vormen in de vuursteenlagen. Deze patronen worden veroorzaakt door verschillende chemische reacties, zoals oxidatie en neerslag van mineralen, die plaatsvinden tijdens de vorming en lithificatie van de vuursteen. Liesegangen kunnen variëren in kleur en dikte en kunnen zeer complexe en mooie patronen vormen in de vuursteen. Zie de afbeelding 4. In de Petrologie, een tak van de geologie die zich toelegt op het onderzoeken van de samenstelling en vormingsomstandigheden van gesteenten, worden liesegangringen en liesegangbanderingen beschouwd als intrigerende patronen die gelijktijdig met de vorming van vuursteen is ontstaan. Deze liesegangringen waren al aanwezig in de vuursteen voordat er artefacten werden gevormd door neanderthalers.
Afb. 5. De ringen die te zien zijn, zijn geen Liesegang-ringen, maar ijzerinfiltraties die door water in het vuursteen zijn gesijpeld. Door de structuur van het vuursteen zijn deze ijzerinfiltraties als ringen uitgevloeid in het vuursteen.
De onderzoekers van "Valsheid in Gesteente" die de vondsten van Tjerk Vermaning vals verklaren, noemen dergelijke ijzerinfiltratie vormen, liesegang. Dit is in hun boek publicatie een incorrecte beschrijving en een foute interpretatie van steeninfiltratie.
Afb 6. Een vuurstenen knol met Liesegang-patronen die zich in een aderlaag van vuursteen bevindt. Vuursteenaders kunnen voorkomen in karstgesteente, dat meestal bestaat uit kalksteen. Karstlandschappen worden gevormd door de oplossing van kalksteen door water, waarin vuursteenaders kunnen voorkomen.
Meer over dit onderwerp via de link: naar een artikel van de Aktieve Praktijk Archeologie Nederland, over de ijzerbanderingen als Liesegangen.
Ijzer dat door de ijskappen is getransporteerd, bestaat doorgaans uit ijzerrijke mineralen, zoals hematiet, magnetiet en sederiet, die in de afzettingen van de gletsjers voorkwamen. Op deze manier belandde het ijzer op het Friese-Drentse keileemplateau. Waardoor ijzeroer kon ontstaan door het neerslaan van ijzerverbindingen uit water. Zie afb. 8. De ijzeroer kwam soms in contact met het vuursteen. Op afbeelding 7 zijn ijzerpartikel deeltjes te zien die zich in het vuursteen hebben genesteld. De foto is een vuursteen werktuig gevonden door Tjerk Vermaning. Recent gemaakte vuursteenwerktuigen die in de bodem zijn gestopt en er weer uitgehaald zijn, kunnen dergelijke ijzerinfiltraties niet op korte termijn krijgen. Partikel ijzerinfiltraties zijn niet noodzakelijk voor de authenticiteit van vuursteen werktuigen. Dergelijke ijzerdeeltjes als degene op de afbeelding 7 van het gevonden artefact van Vermaning, hebben meestal nog ongeveer tien jaar nodig om aan te hechten.
IJzeroer komt in Nederland vooral voor in de bodem als ijzerhoudende knollen en kleine deeltjes in concreties. Afb. 8. Het ijzeroer bestaat voor een deel uit ijzer en zand, dat uit mineralen limoniet of goethiet is opgebouwd. IJzeroer is ontstaan in onze bodem. Dit gebeurde vooral tijdens het vochtige klimaat van de warme interglacialen, maar de vorming van ijzeroer in de Nederlandse bodem vindt nog tot op de dag van vandaag plaats. De vorming van een ijzeroer hoeft slechts enkele decennia te duren.
In het noorden van Nederland heeft de bodem gedurende de ijstijd onder invloed gestaan van ingrijpende veranderingen. Tijdens de ijstijd zijn zeer oude artefacten door de ijskappen naar de stuwwallen getransporteerd. Vervolgens hebben smeltwater rivieren gezorgd voor het wegspoelen van bodemlagen, en keileembodems kwamen aan de oppervlakte die door de ijskappen waren aangevoerd en oude dekzand lagen spoelde door meldwater-rivieren weg en ontstonden weer. Gedurende die periode van ongeveer 300.000 jaar lang was de neanderthaler in dit gebied wisselend aanwezig. In al die wisselende periodes zijn mogelijk artefacten achtergebleven en niet onder gelijke omstandigheden van klimaat, vegetatie en bodemoppervlakte. De verschuivingen in de bodem de oppervlakte en de veranderingen in het landschap hebben ervoor gezorgd dat de omstandigheden waarin artefacten zijn achtergelaten van elkaar variëren. Dat maakt het lastig om empirisch-statistisch betrouwbare vergelijkingen te maken met wat we er tot nu toe over weten.
Zonder duidelijkheid over de migratiepatronen van Neanderthalers in Nederland gedurende die 300.000 jaar is het moeilijk vast te stellen hoe en wanneer de vuursteen werktuigen zijn verspreid. Als we niet weten waarom en wanneer Neanderthalers in Noord-Nederland aanwezig waren gedurende die 300.000 jaar, is het enggeestig om aan te nemen dat ze geen exotisch vuursteen zouden kunnen verspreiden. Empirisch onderzoek onder een elektronenmicroscoop zou dan wellicht niet voldoende bewijs leveren. Het ontbreken van kennis over migratiepatronen en aanwezigheid van neanderthalers in Noord-Nederland kan de interpretatie van archeologische vondsten bemoeilijken. De vuursteensoorten die zijn gevonden op de Vermaning-vindplaatsen geven een inzicht in mogelijke migratiepatronen door het traceren van vuursteen dat afkomstig is uit rivierafzettingen of elders uit het land. Het is wetenschappelijk niet verstandig om deze exotische vuursteensoorten op de Vermaning-vindplaatsen uit te sluiten en als vals af te doen, aangezien dit de deur sluit voor verdere onderzoeksmogelijkheden. Het feit dat professionele archeologen vuursteensoorten op de Vermaning-vindplaatsen als vals hebben afgedaan, wijst op de impact die de beschuldigingen van vervalsing door Tjerk Vermaning hebben gehad op het vakgebied van archeologie in Nederland.
De fenomenale beschuldigingen zijn te weerleggen en te onderbouwen. Met concrete bewijzen, logische argumentatie en hypothese die de tegenstrijdigheden en gebreken in de beschuldigingen blootleggen.
Het verdwijnen van windlak glans op vuursteen artefacten onder invloed van natuurlijke processen. De windlak glans op vuursteen artefacten kan verdwijnen door erosieve processen met zand en stof.
Uit onderzoek blijkt dat windlak glans niet noodzakelijk is voor authentieke artefacten. Het ontstaan van windlak patina door wind met zand werkt als een "schuurmiddel" dat de vuursteen langzaam afschaaft en glad maakt. Echter, twijfels zijn ontstaan over het ontstaan van windlak en de invloed van klimatologische omstandigheden. Door de invloed van zandstormen kan de vuursteen dof worden in plaats van gepolijst. De druk van dekzand op begraven artefacten kan leiden tot dofheid en putjes, afhankelijk van het volume zand. Deze natuurlijke processen hebben invloed op de glans van vuursteen artefacten. ▶ Lees verder...
Dat de meeste Midden-Paleolithische oppervlaktevondsten in Noord-Nederland zijn gedaan op het sedimentenpakket boven het keileem, vooral op of in het dekzand, is een eenzijdige benadering. Deze bevinding suggereert dat ijzerhoudend water gunstiger kon doorstromen in het dekzand, waardoor ijzer zich meer concentreerde in het dekzand en minder doordrong naar diepere lagen. De vuursteenwerktuigen worden hierdoor gekenmerkt door ijzerinfiltratie, bruine patina en ijzeraanhechting. Met de conclusie dat de Vermaning artefacten die niet hiermee worden gekenmerkt, vals zijn, klopt niet. Toen de ijskappen zich terug trokken in de laatste ijstijd warmde het klimaat in Europa op. Jacht prooi migreerde naar koudere gebieden in het noorden. De Wolharige mammoet, en ander dieren met dikke vacht zochten die koudere gebieden op en de neanderthaler was genoodzaakt hun jachtprooi te volgen om te overleven. Na het terug trekken van de ijskappen in noord Nederland was er keizand achtergebleven. De neanderthaler leefde op de bodem die een aanvang nam in het ▶ Eemien. De Vermaning vondsten zijn dan ook gevonden in het overblijfsel daarvan, het keizand. Daarin liggen ook de in situ nederzettingen van de Neanderthaler. De bekendste zijn Hoogersmilde, Hijken, Eemster en Schuilenburg. Uit de omgeving van Ravenswoud komt o.a. de bekende vuistbijl 'het Oog'. Uit Noord-Burgum en omgeving komt de Wâldgroep, waarbinnen een joint van elf stukken is gereconstrueerd. Ook vlakbij Bakkeveen is een site van deze cultuur ontdekt. Niet alle artefacten lagen in aanvang in contact met dekzand, gedurende die 300.000 jaar.
Het Cryoturbatie-proces heeft een belangrijke rol gespeeld bij de bewaring en diepteligging van de vuursteen artefacten in Hoogersmilde, Hijken en Eemster.
Cyroturbatie is het proces waarbij bodemlagen door bevriezing en dooi worden verstoord in o.a. keileem bodems. Door herhaalde cycli van bevriezing en dooi kunnen stenen in de keileem naar de oppervlakte en omlaag worden geduwd. Het bevriezen en ontdooien van de bodem in keileemgebieden heeft bijgedragen aan het behoud van artefacten die op de oorspronkelijke locatie zijn achtergelaten. Door het naar beneden zakken als gevolg van cyroturbatie, werden de artefacten op de permafrost diepte ingekapseld door het aanvriezen van permafrostlaag. De artefacten konden in die situatie niet over grote afstanden verspreid raakten en verschuiven. De permafrost in deze regio bevond zich mogelijk tot grote dieptes. Het is waarschijnlijk dat de artefacten van Hijken, Hoogersmilde en Eemster gedurende deze periode schade hebben opgelopen door de beweging van de bodem als gevolg van het tot diepte wegzakken door cyroturbatie. Door de hoge hardheid en weerstand van vuursteen tegen erosie, ontstonden afgeronde ribben en krasjes op het gesteente. Omdat de zandverplaatsing in die tijd waarschijnlijk nog niet zo groot was door schaarse vegetatie, konden de artefacten aan de oppervlakte van de Vermaning vindplaatsen direct de keileembodem in waar ze zijn achtergelaten tijdens de dooi-vries cyclus. In latere periodes kregen zandstormen steeds meer invloed op het oppervlakte van het keileem, waardoor grote delen van het oppervlak in later periode bedekt raakten met dekzand.
Op de afbeelding Eemster 1972 zijn twee delen te zien die onafhankelijk van elkaar zijn gevonden op de Eemster vindplaats. Opvallend is dat deel A, de cortex bruin is gekleurd door ijzer invloeden en deel B nog de witte cortex heeft. Deel A heeft door het cyroturbatie-proces meer verwering gekregen met afgeronde ribben terwijl deel B min of meer scherp is gebleven en de cortex wit is. Beide delen passen aan elkaar in een steen compositie. Het verschil is ontstaan door de cyroturbatie waarin beide delen in verwering en slijtage en infiltratie onafhankelijk onder cyroturbatie in de bodem zijn gezakt en hebben gelegen. Het is een duidelijk bewijs dat Tjerk Vermaning deze verschillen niet kan hebben vervalst. Afslag deel B was pas later in 1982 gevonden.
Afb. a1: Tijdens die glaciale periode was de gemiddelde jaartemperatuur vele malen lager dan de huidige jaartemperatuur. Met periode van mogelijk -30 graden 's nachts. Als gevolg van deze lage temperaturen was de bodem voor grote delen van het jaar bevroren. Door de forst ontstonden er krimpscheuren in de grond. Alleen tijdens de korte warmte in de zomer ontdooide de grond boven de permaforstlaag. waardoor beweging kwam in de grond en de artefacten verschoof. De continue bevroren ondergrond die in zeer koude seizoenen verder aanvriest, wordt permafrost genoemd. De artefacten werden opgenomen in de aangroeiende permafrostlaag en de zomers waren niet warm genoeg om de permaforstlaag te ontdooien.
Na het terugtrekken van de ijskappen had de keileembodem een lage zuurtegraad. De Eemster artefacten zijn door neanderthalers achtergelaten op een niet sterk verzuurd keileem oppervlakte, door de schaarse vegetatie tijdens die glaciale periode. In het begin van het Weichselien waren de zandverstuivingen voornamelijk plaatselijk van aard omdat de aanwezige vegetatie de grootschalige verplaatsing van zand belemmerde. Het kleine discoïde bijltje opgegraven uit Eemster2, vertoont een laagje calciet (Cortexlaag) met ijzerinfiltratie. Afb. E2. De ijzer infiltratie in de calciet korst is mogelijk ontstaan tijdens en het wegzakken in de de permaforst-laag door cyroturbatie. Volgens de onderzoekers van "Valsheid in Gesteente" zou een calciet laagje na enkele duizenden jaren moeten verdwijnen, opgelost in de bodem. Echter, door het ontbreken van bodem verzuring is het aannemelijker dat cyroturbatie het artefact met het calcietlaagje heeft geconserveerd in de permaforstlaag van de Eemster vindplaats. Alleen een zure bodem kan leiden tot het oplossen van calciet, terwijl een neutrale tot licht basische bodem meestal geen invloed heeft op de calciet korst op vuursteen. Er was mogelijk geen invloed van verzuurde keileem op de vindplaats Eemster toen de neanderthalers hun artefacten hadden achtergelaten. Naarmate de artefacten in de permafrostlaag belandden, verstreken er vele duizenden jaren waarbij de bodem geleidelijk van bovenaf verzuurde door de toename van vegetatie. Over het algemeen kan de verzuring enkele centimeters tot zelfs enkele meters diep doordringen. Keileem is over het algemeen een compacte en dichte bodem met een hoge mate van ondoorlaatbaarheid, waardoor het minder gevoelig is voor diepe doordringing van verzuring veroorzaakt door organisch materiaal en zure regen in vergelijking met meer poreuze en doorlatende bodemtypen. Hierdoor is het goed mogelijk dat de artefacten die op 70 cm diepte lagen niet onder invloed zijn gekomen van verzuring van de bodem. Als de artefacten in de permafrost zijn ingekapseld kan dat de vorming van hyaliet afzettingen tegenhouden. Permafrost is de aanhoudende bevriezing van de bodem en het bevat weinig tot geen vloeibaar water. Silica-oplossingen hebben echter water nodig om te reageren en hyaliet-afzettingen te vormen. Aangezien permafrost de grond volledig bevroren houdt, is er weinig tot geen water beschikbaar voor de reactie die nodig is om hyaliet afzettingen op vuursteen te vormen. Ondanks de windlak theorie niet langer houdbaar is, tijdens die periode was dekzand mogelijk zeer schaars aanwezig en enkel op lokale plaatsen, waardoor er geen windlak op vuursteen kon ontstaan door zandstormen. ▶ Lees verder...
De specifieke geologische en chemische omstandigheden op het Drentse Keileemplateau hebben invloed gehad op de afwezigheid van hyaliet op vuursteen artefacten die hier zijn gevonden.
De complexe interactie tussen de minerale samenstelling, chemische processen en geologische geschiedenis van vuursteen in verschillende gebieden benadrukt dat de vorming van hyaliet een gevarieerd en contextafhankelijk proces is. De mogelijkheid (of onmogelijkheid) van hyalietvorming op vuursteen in Noord-Nederland illustreert de nuances en diversiteit van geologische processen en chemische processen in de bodem en benadrukt het belang van een holistische benadering bij het bestuderen van het verleden.
De afzetting van een chalcedoon laagje (hyaliet) kan microscopisch dun zijn, met zelfs een dikte van 0,4 mm, en vertoont vaak een doorzichtige eigenschap. De glanspatina die wordt gevormd door het chalcedoon laagje is geen product van oxidatie door blootstelling aan de omgevingslucht met zand (het zgn "windlak").
Beschuldiging van valse frictieglans op de artefacten van Tjerk Vermaning.
Tijdens de rechtszaak werd aangetoond dat er geen "valse" frictieglans was aangebracht. In het onderzoeksrapport door Dr. G. Boom uit 1975, schrijft hij dat de kunstmatig aangebrachte glans is geanalyseerd als huidvet. Nog een andere verklaring is, dat silt en organische stoffen zoals humus een glanzende laag op vuurstenen in keileem en keizand kunnen veroorzaken. Dit komt doordat de deeltjes fijn genoeg zijn om in kleine scheurtjes en poriën in de steen te dringen. Wanneer dit op en in de minuscule oppervlaktescheurtjes van de steen blijft zitten en de steen blootgesteld wordt aan regenwater of vochtige omstandigheden, kan het hard worden en een gladde patinaoppervlakte vormen. Na het reinigen van deze organische laag, kunnen artefacten niet meer goed worden onderzocht om de oorspronkelijke context te achterhalen en is de organische glans mogelijk verwijdert. Niet altijd kunnen water en zeep volledig alle resten van leem en silt verwijderen. Uit een test uitgevoerd door A. Wouters bleek dat na het reinigen van het Eemster artefact E.82-D nog steeds een lemige matrix zichtbaar was op het vuursteen werktuig in de afslag negatieven en golven.
De frictieglans van vuurstenen artefacten uit het Paleolithicum kan na verloop van tijd ook verdwijnen wanneer ze in en op de bodem oppervlakte worden bewaard. Dit proces staat bekend als "dulling" of het "vergrijzen" van vuursteen. Er zijn verschillende archeologische opgravingsites wereldwijd waar vuursteen artefacten zijn gevonden die aan vervaging of 'dulling' hebben geleden waardoor frictieglans was verdwenen. Een bekend voorbeeld is de archeologische site Schöningen in Duitsland, iets over de grens met Nederland. Hier zijn talrijke vuursteen artefacten gevonden die als gevolg van lange blootstelling aan de elementen en fysieke interactie met de omgeving, vervaging en verlies van glans hebben geleden. De site in Schöningen is bekend om zijn vondsten uit het Midden-Paleolithicum, specifiek behorend tot het zogenaamde Clactonien- en Levalloisien-complex.
Meer info over dulling degradatieprocessen waardoor het frictieglans is verdwenen. (Mansur-Franchomme, 1983 ;Plisson en Mauger, 1988;Levi-Sala, 1993;Mansur, 1999; Álvarez, 2003; Leipus, 2006). Externe link.
De foto EE.72-256 gemaakt door A. Wouters in 1982 toont frictieglans op de afgeronde ribben van het artefact, gevonden door Tjerk Vermaning bij Eemster. Deze frictieglans dient als bewijs voor de authenticiteit van een midden-paleolithisch werktuig. De verschillende gradaties of intensiteiten van frictieglans die kunnen worden waargenomen op de artefacten van Vermaning, is afhankelijk van de specifieke omstandigheden van conservering en de omgeving waarin ze werden gevonden.
De mobiliteit en jachtpatronen van Neanderthalers in Nederland werden mogelijk beïnvloed door de beschikbaarheid van vuursteenafzettingen.
Neanderthalers brachten verschillende vuursteensoorten tijdens hun migraties naar het Fries-Drents keileem plateau. De mogelijkheid dat Neanderthalers deze exotische soorten vuursteen konden verkrijgen van nabijgelegen dagzoomen, zoals die van de Rijn afzettingen, spreekt tegen dat deze artefacten gevonden in Noord-Nederland noodzakelijkerwijs vervalsingen zijn.
Na de drooglegging van de noordoostpolder kwam het keileem reservaat bij Urk weer zichtbaar aan de oppervlakte, wat een beeld geeft van de keileembodems waar neanderthalers hun vuursteen konden verzamelen in de dagzoom van de oude rivier afzettingen bij Urk. Foto k1 het keileem reservaat v.d. Lijn bij Urk, 1977. Op het keileem reservaat liggen verschillende vuursteen soorten waaronder uit Noord-Frankrijk, het Maasbekken en de regio rond Parijs, die konden via rivierafzettingen naar de regio Urk worden afgezet in het Midden-Pleistoceen. Het keileem reservaat bij Urk was in de jaren 60 en 70 niet toegankelijk voor publiek. Het reservaat werd destijds beschermd vanwege zijn unieke natuurwaarde en om verstoring van het gebied te voorkomen. Bezoekers mochten het gebied niet betreden om de flora en fauna te beschermen. Het feit dat Tjerk Vermaning alleen een bromfiets had als vervoermiddel betekent dat hij waarschijnlijk niet in staat was om grote hoeveelheden gesteente te vervoeren vanuit het keileem reservaat. De afstand en de overvloed aan verschillende soorten vuursteen maken het onmogelijk dat hij deze van het keileem reservaat heeft kunnen verzamelen. Het zou ook veel tijd kosten en opvallen om geschikt gesteente te verzamelen in een beschermd natuurgebied.
De ▸ isotopenmassaspectrometrie-analyse op de vuursteen artefacten van Tjerk Vermaning heeft deels geholpen bij het bepalen van hun herkomst. De resultaten van dat onderzoek toonden aan dat de vuursteensoorten afkomstig waren uit verschillende gebieden in Europa. Dit suggereert niet dat Vermaning mogelijk handel dreef en vuursteen uit verschillende regio's verzamelde voor de productie van zijn artefacten. Er is enig bewijs dat suggereert dat Neanderthalers een zekere mate van migratiepatronen hadden, hoewel de exacte details nog niet volledig bekend zijn. Archeologisch bewijs, zoals gereedschappen die op verschillende locaties zijn gevonden, geeft aan dat Neanderthalers zich verplaatsten over hun leefgebieden. Het lijkt er ook op dat Neanderthalers de neiging hadden om specifieke gebieden te gebruiken voor specifieke activiteiten, zoals jacht, slachting en het verzamelen van hulpbronnen. Deze locaties, werden mogelijk herhaaldelijk bezocht. De patronen kunnen variëren afhankelijk van verschillende factoren, zoals klimatologische veranderingen, beschikbaarheid van hulpbronnen en seizoensgebonden migraties van prooidieren. Een studie uit 2019, gepubliceerd in het tijdschrift PLOS ONE, analyseerde de voetafdrukken van Neanderthalers gevonden in Le Rozel in Frankrijk. Door de grootte en spreiding van de voetafdrukken te bestuderen, konden de onderzoekers schatten hoe snel en hoe ver de Neanderthalers liepen. Ze vonden dat Neanderthalers in staat waren om redelijk hoge snelheden te bereiken en mogelijk afstanden tot 30 kilometer per dag aflegden. Het onderzoek naar de voetafdrukken van Neanderthalers gevonden in Le Rozel, Frankrijk, werd uitgevoerd door een team van archeologen onder leiding van Jérémy Duveau van het Nationaal Instituut voor Preventief Archeologisch Onderzoek (INRAP) in Frankrijk. Deze archeologen hebben samengewerkt met experts op het gebied van paleontologie en geologie om de voetstappen te analyseren en te dateren. De mobiliteit van Neanderthalers stelde hen in staat grote afstanden te overbruggen om vuursteen elders te halen. En was ongetwijfeld van invloed op hun jachtpatronen en culturele ontwikkeling in dit gebied. Die vuursteen hulpbronnen uit de rivierafzetting, was te bereiken op nomadische afstanden vanaf het Drents-Fries gebied. Neanderthalers gingen mogelijk ook op zoek naar vuursteenafzettingen die aan de oppervlakte lagen van het keileem reservaat bij Urk. Die vuursteen soorten komen overeen met de Vermaning vondsten.
Artefacten uit het Midden-Paleolithicum zijn ook in Noord-Duitsland gevonden en opmerkelijk genoeg vertonen veel van deze artefacten gelijkenissen met die van Tjerk Vermaning. Deze artefacten zijn soms dof weinig tot geen glans, afgeronde ribben en zijn gemaakt van andere vuursteen soorten.
Een groot deel van de vuistbijlen die door Tjerk Vermaning aan de oppervlakte zijn gevonden vertonen post en depositionele beschadigingen. De artefacten vertonen potlids, drukkegels, putjes, krasjes, barstjes, afgeronde ribben en andere kenmerken. Dit alles wijst erop dat de artefacten alle kenmerken vertonen van authentieke vuursteenwerktuigen uit het Midden-Paleolithicum. Dergelijke kenmerken kunnen alleen ontstaan door de tands destijd van vele duizenden jaren.
Verkleuringen: Vuursteen kan verkleuringen vertonen als gevolg van sekundaire mineralen. Deze mineralen kunnen op verschillende manieren in het gesteente terechtkomen, zoals via infiltrerend water dat ijzer of andere verontreinigingen bevat. Deze verkleuringen kunnen zorgen voor kleurvariaties in het vuursteen.
Breuken en kloven: Door verschillende geologische processen kunnen er breuken en kloven ontstaan in vuursteen. Deze kunnen veroorzaakt worden door spanningen in de aardkorst, erosie of andere krachten die het gesteente beïnvloeden. Deze breuken en kloven kunnen invloed hebben op de kwaliteit en bruikbaarheid van vuursteen als materiaal.
Holtes en porositeit: Tijdens de vorming en latere diagenese van vuursteen kunnen holtes en porositeit ontstaan. Deze kunnen worden gevuld met mineralen of andere materialen, zoals kalk. Deze holtes en porositeit kunnen de eigenschappen van vuursteen beïnvloeden, zoals de sterkte en dichtheid.
▲10. In 1967 ontdekt Tjerk Vermaning bij Hijken ongeveer 400 artefacten. Meer informatie over de artefacten van Hijken is te lezen in het artikel van APAN: HIJKENvoorGewande2.pdf