Tjerk Vermaning beschuldigd van vervalsing.

In 1967 ontdekte Tjerk Vermaning ook een "mammoetjagerskampement" bij Hijken met ruim 400 artefacten verspreid over een akker met de overeenkomsten van de eerdere vondsten te Hoogersmilde. En later ook op andere vindplaatsen zoals Eemster. Daar vond Vermaning verschillende vuursteen artefacten die 50.000-80.000 jaar oud zijn. Hij toonde opnieuw aan dat de bewoning in Nederland honderdduizend jaar eerder begon dan algemeen werd aangenomen. Ondanks jarenlange ervaring en een grondige zoektocht door Vermaning, kregen twee academische wetenschappers hun twijfels over de toevaltreffers.

In 1972 verkocht Vermaning onder druk een deel van zijn vondsten door aan het Biologisch-Archeologisch Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. Waterbolk, die Vermanings vondsten in 1973 nog als authentiek paleolithisch had erkend, kreeg later zijn bedenkingen. Prof. Waterbolk en drs. Stapert, van het Biologisch Archeologisch Instituut hadden hun twijfels over de echtheid van de artefacten. Stapert wilde met zijn vage ontdekking op de vuursteen werktuigen als vervalsingen promoveren. Het gevolg was, Vermaning werd op 18 maart 1975 in Meppel, door de politie aangehouden op verdenking van oplichting en voor verhoor ingesloten op het bureau van de rijkspolitie in Assen en pas na 26 uur werd hij weer vrijgelaten.

◀ Audio: Professor Waterbolk, aanstichter van de arrestatie Tjerk Vermaning, geeft een reactie tijdens het NOS/Journaal van 18 maart 1975. Waarom Tjerk Vermaning wordt verdacht van bedrog en is aangehouden op verdenking van oplichting en voor verhoor ingesloten. Verwijderbaar glans en slijpsporen was voor hem het bewijs.

Afb. 1. Proces Tjerk Vermaning in Assen; archeologische vondsten in rechtszaal, bewaakt door bodes. Tijdens de eerste strafvonnis op 3 februari 1977.

Voor het strafrechtelijk onderzoek werd het gerechtelijk laboratorium ingeschakeld, maar zij hadden laten weten dat ze niet deskundig waren op het gebied van steentijd artefacten. Ze vroegen om advies aan Stapert, die Vermaning beschuldigde en min of meer het onderzoek van het gerechtelijk laboratorium leidde in de zaak Vermaning. Hierdoor was er geen sprake van een onafhankelijk onderzoek, aangezien Stapert zelf met de beschuldigingen kwam. Het justitiële apparaat maakte grote fouten door Stapert de kans te geven om op te treden als onbevoegd opsporingsambtenaar door hem de woonboot van Vermaning te laten doorzoeken. Hij doorzocht de lades en kasten op een ruwe manier. Dit gebeurde terwijl Tjerk Vermaning nog vastgehouden werd op het bureau van de rijkspolitie in Assen. Dit leidde tot ernstige verstoring en ontoelaatbare onbehoorlijkheid in het onderzoek.

Er volgde daarop een strafvonnis in 1977. Vermaning werd in eerste instantie schuldig bevonden aan oplichting en op 17 juni 1977 veroordeeld tot een maand gevangenisstraf. Door de bewering van drs. Stapert, en prof. Waterbolk dat de artefacten van Vermaning uit vers bewerkte stenen zouden bestaan, die later met elektrische slijpschijven zouden zijn bewerkt. De collectie Hoogersmilde had Stapert maar deels onderzocht. De Eemster en Ravenswoud collectie had Stapert niet gezien voor onderzoek maar verklaarde tijdens de rechtszitting dat hij beide collecties had onderzocht. Een derde deel van de collectie Hijken zou volgens de auteur, Fred Vermeulen van het boekje,¨De onderste steen", voor of tijdens het proces Vermaning spoorloos te zijn tot op de dag van vandaag. Maar dat klopt niet. De collectie van Hijken was voor die tijd al aangekocht door een stichting uit Amsterdam. En wilde ermee een museum oprichten. Na de rechtszaak durfde die stichting het niet meer aan, en is de gehele Collectie Hijken compleet overgebracht naar het gezamenlijke Provinciaal archeologische depot in Nuis, waar het tot op de dag van vandaag nog steeds wordt opgeslagen.

Afb. 2. Voortzetting proces in hoger beroep 1978. Tjerk vermaning links met in het midden zijn vrouw Grada. Achter de microfoon de advocaat van Tjerk Vermaning, mr. R. vd Molen. Bij het gerechtshof in Leeuwarden.

Dr. G. Boom van de Rijksuniversiteit van Groningen en onderzoeker van het laboratorium Fysische Metaalkunde, ontdekte een opmerkelijke gelijkenis onder de elektronenmicroscoop. De oppervlaktelaag tussen authentieke artefacten en de artefacten van Vermaning, daar was spectraal en microscopisch geen verschil in te zien. Helaas is deze ontdekking tijdens de rechtszaak door Stapert gebagatelliseerd en als onbelangrijk genoemd, waardoor het onderzoeksrapport van 10 maart 1975 door dr. Boom niet de aandacht kreeg in de rechtszitting. Die informatie zou van cruciaal belang zijn geweest voor Vermaning tijdens de rechtszaak. De uitslag van de conclusie uit het rapport van dr. G. Boom was in het nadeel van drs. Stapert en prof. Waterbolk. Tijdens de opening van de rechtszitting is de naam van dr. Boom niet genoemd bij het voorlezen van de lijst van getuige-deskundigen door de griffier. Het onderzoeksrapport was met opzet door Stapert buiten de rechtszitting gehouden

Tjerk Vermaning besloot om in hoger beroep te gaan nadat het vonnis van het lagere gerecht was uitgesproken. De 2e zitting begon op 30 november 1978 en in hoger beroep op 21 december 1978, werd hij vrijgesproken, omdat niet kon worden bewezen en aangetoond dat de artefacten vervalst zouden zijn. De Groningse professionals prof. Waterbolk en Stapert hadden hun aanklacht onvoldoende onderbouwd en met onderling tegenstrijdigheden en slecht bewijs. Het hof is van mening dat de aanklagers er niet in zijn geslaagd om hun beschuldigingen op elkaar af te stemmen, terwijl professor Bosinski als deskundige er zelfs in slaagt om een steen van Vermaning te laten passen op een door hem als authentiek verklaard prehistorisch stenen werktuig geel van kleur. Was het die zelfde Bosinski, die ook uit zijn eigen opgraving een vuursteen reconstutie maakt van geel vuursteen en dat omschreef in “Bonner Jahrbucher” 166, blz 324, hij verklaarde in de rechtbank onder ede dat hij geen ervaring had met geel vuursteen. Prof. Bosinski hield de rechtbank ook voor: “de steencomposities van Vermaning zijn een bewijs van Valsheid. Bosinski schrijft zelf in zijn artikelen over de door hem gevonden steencomposities als authentiek midden-paleolithisch. Ook noemt hij een Vermaning-vuistbijl "vals” waarvan hij later zelf schreef dat hij die niet had onderzocht. Een passende afslag die hij als midden-paleolitisch verklaarde paste op de vuistbijl die hij voor vals verklaarde. Prof. Bosinski was net als prof. Bordes een soort van knipperlicht deskundige. Het specifieke bewijsstuk de gele Leemdijkbijl speelde een cruciale rol in het proces om de onschuld van Vermaning aan te tonen. Dr. ir. C. Franssen uit Bennekom en Ad Wouters uit Lent waren getuigen-deskundigen voor Vermaning. Ad Wouters had ter verdediging van Tjerk Vermaning de gele Leemdijk bijl als bewijsstuk ingebracht. Hij sloeg er een stuk van af om het kleurverschil en het glansverschil aan te tonen op het getroffen gebied. Vooraf werd de bijl tijdens de rechtszitting eerst grondig gereinigd met water en zeep om huidvet te verwijderen. Na het grondig reinigen van de bijl, kon Stapert niet beweren dat de glans was aangebracht door Vermaning. Tijdens de volgende zittingsdag herhaalde Wouters de test met een bijl uit Hoogersmilde. Het resultaat was bij beide vuistbijlen een duidelijk verschil in kleur en glans. Deze bewijsstukken speelde een cruciale rol in het proces om de onschuld van Vermaning mee aan te tonen.

Vermaning voelde zich aangetast in zijn goede naam. Vermaning kwam erachter hoe moeilijk het was om een onbetrouwbaar onderzoek te weerleggen, aangezien het niet om feiten ging, maar om autoriteiten die in eerste instantie onvoorwaardelijk werden geloofd ze maakten er gebruik van, maar maakten er ook misbruik van. Amateurarcheologen hebben Tjerk Vermaning geholpen door aantoonbaar bewijs te leveren dat de artefacten niet waren vervalst. Na zijn vrijspraak deed Vermaning aangifte wegens smaad en laster tegen H.T. Waterbolk en D. Stapert. Ondanks dat de hoofdofficier geen reden zag om de aanklacht honoreren, tekende vermaning beroep aan. Ook het hoger beroep werd aan de kant geschoven. De rechtbank wilde een einde maken aan de slepende kwestie. Vermaning moest alleen genoegen nemen met 5000 gulden die hij als vergoeding kreeg voor de twee dagen onterechte hechtenis in 1975.

Afb.3. links H.T. Waterbolk, O. Harsema en D. Stapert, allen verbonden aan het Biologisch-Archeologisch Insituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Rechtszitting in hoger beroep, 30 november 1978.

Afb.4. Voortzetting proces in hoger beroep amateurarcheoloog Tjerk Vermaning in Leeuwarden; Vermaning (rechts) en getuigedeskundige Duitse professor Rosinski, 30 november 1978.

Landelijk kreeg de zaak Vermaning op tv en in de Kranten veel aandacht waardoor een publieke beeldvorming ontstond en de meningen raakte verdeeld. Geïnteresseerde amateur-archeologen begonnen in 1976 ter ondersteuning van Tjerk Vermaning de vereniging APAN Aktieve Praktijk Archeologie Nederland. Vrienden van Vermaning omschrijven Vermaning als een eerlijk integere man, die niet medeplichtig en schuldig is aan oplichting en bedrog. Na de rechtszaak kwamen er boeken over de zaak Tjerk Vermaning. In 1982 een speciale expositie in het Drents museum,“Stille getuigen”. En in 1985 zelfs een toneelstuk over zijn leven door het toneelgezelschap De Voorziening met de Tjerk Vermaning-Show door de Stichting Noordelijk Theater. Tjerk Vermaning was de meest omstreden en beroemde amateurarcheoloog van Nederland geworden.

Afb.5. De Expositie “ Stille getuigen” 17 maart 1982 met de collectie archeologische vondsten van Tjerk Vermaning in de vitrine van het Drents Provinciaal Museum in Assen.

◀ Video: De tv documentaire ‘Een rechtelijke dwaling’ door Co Patist. Deze Veronica documentaire uit 1983 is nooit uitgezonden omdat er geen wederhoor kon plaatsvinden met de aanklagers, Prof. Waterbolk en drs. Stapert. Beide wilde geen medewerking aan de documentaire verlenen. Hierdoor besloot de eindredactie de tv documentaire niet uit te zenden.

Door de jaren heen blijft de affaire regelmatig in de publieke belangstelling staan. In 2017 verscheen de roman "Tjerk", geïnspireerd door de roemruchte Tjerk Vermaning en geschreven door Bennie Roeters. Op 8 juli 2018 presenteerde het Drents Museum de tentoonstelling "De Zaak Vermaning", waarin het leven van de vinder centraal stond. De tentoonstelling liet de beschuldiging van vervalsing in het midden. Bij de tentoonstelling verscheen het gelijknamige boek "De Zaak Vermaning", een uitgave van WBOOKS. Het theatergezelschap PeerGrouP bracht datzelfde jaar een grootschalige locatie-theatervoorstelling over het leven van Tjerk Vermaning, vlakbij de plek waar Vermaning zijn eerste vondsten deed bij Hoogersmilde.

De Groningse B.A.I. archeologen prof. Waterbolk en drs. Stapert bleven ook na de rechtszaak bij hun standpunten; middels publicaties bleven ze de beschuldigingen onderbouwen om het aannemelijk te maken dat ze gelijk hadden. Daarop volgden onmiddellijk weer publicaties in Archeologische berichten en later in de APAN/Extern uitgave door de verdedigers van Vermaning, die de onderbouwingen van de twee archeologen er onmiddellijk onderuit haalden via hun magazine. Regelmatig verschenen daarover artikelen in de kranten.

De affaire Tjerk Vermaning lijkt nog steeds moeilijk bespreekbaar te zijn. Imagoschade en het beschermen van eigen netwerkjes vormen slechts een klein onderdeel van de zaken rondom de affaire Vermaning. Zodra men over deze kwestie begint te praten, voelt men zich al snel in een hokje geplaatst van voor of tegen. Het uitsluiten van netwerkjes en contacten is hierin een belangrijk aspect geworden. Dit gedrag, dat vaak "cliquedenken" of groepsdenken wordt genoemd, kan voortkomen uit een behoefte aan veiligheid, het verlangen naar erkenning binnen een groep, of uit competitieve gevoelens, zowel binnen de beroeps- als amateurarcheologie die zich bezig houden met de affaire Vermaning. Daarnaast kan het ook voortkomen uit de angst voor imagoschade. Gezonde sociale interacties zouden idealiter inclusie en ondersteuning bevorderen, terwijl uitsluiting en cliquedenken wijzen op een ongezonde dynamiek in de affaire Vermaning. Het uitsluiten en blokkeren van elkaar op Facebook en weblogs is daar een hedendaags aspect van.

Tjerk Vermaning beschuldigd van vervalsing.

Externe inhoud

Cookie-instellingen