Het verhaal over een amateurarcheoloog uit de Nederlandse geschiedenis.
De Affaire Tjerk Vermaning is een van de meest ingrijpende controverses in de geschiedenis van de Nederlandse Archeologie sinds 1975.
Tjerk Vermaning vond als amateurarcheoloog de eerste Neanderthaler-verblijfplaatsen in Noord-Nederland. Dit was een belangrijke bijdrage aan de menselijke geschiedenis in Nederland. Hij werd gedwongen om deze vondsten aan de Nederlandse staat te verkopen. Na zijn ontdekkingen, is hij beschuldigd van bedrog wegens het vervalsen van zijn vondsten en het manipuleren van zijn vindplaatsen. Deze vondsten bestaan uit vuursteenwerktuigen die zijn gemaakt door Neanderthalers uit het midden-paleolithicum. Die vondsten zijn ongeveer van 300.000 tot 30.000 jaar oud. Hij moest zich voor de rechter verantwoorden, maar het kon niet worden aangetoond dat hij deze vuursteenwerktuigen uit de oude steentijd had vervalst. Volgens aanklager professor Waterbolk zou het gaan om 100.000 gulden dat Vermaning had ontvangen voor al zijn vondsten. In maart 2025 zal het 50 jaar geleden zijn dat Tjerk Vermaning hiervoor werd gearresteerd. Deze gebeurtenis heeft een blijvende impact op de Nederlandse archeologie. Door middel van deze website is getracht om de affaire Tjerk Vermaning opnieuw onder de aandacht te brengen van een breed publiek. Ontdek het meeslepende verhaal van de affaire rond Tjerk Vermaning en duik diep in de fascinerende wereld van archeologisch onderzoek dat is gedaan door zowel amateurs als beroepsarcheologen. Verken de vindplaatsen en vondsten, en laat je overtuigen door gedegen argumenten die aantonen dat het uiterst onwaarschijnlijk is dat er ooit is gesjoemeld met de authenticiteit van deze waardevolle historische artefacten en locaties. Bij de affaire rond Tjerk Vermaning gaat het om beschuldigingen van bedrog. In tegenstelling tot de meeste publicaties die deze beschuldigingen als een vastgesteld feit presenteren, biedt deze website een alternatieve kijk op de gebeurtenissen die hebben bijgedragen aan de omstreden reputatie van Tjerk Vermaning. Hier worden nieuwe inzichten en vergeten feiten gepresenteerd, waardoor de lezer die denkt dat Vermaning schuldig is, wordt uitgedaagd om hun oordeel te heroverwegen.
▲ Foto: Tjerk Vermaning toont een van zijn ‘vondsten', de blauwmeerbijl, Hoogersmilde. De foto circa 1969 komt uit het Beeldarchief van Betsie Hindriks. Zij was in de laatste vijf levensjaren van Tjerk Vermaning zijn vriendin en steunde hem tot ver na zijn dood.
De voortdurende zoektocht naar bewijs.
Na zijn overlijden blijven de beschuldigingen aanhouden. Archeologen die Vermaning en Wouters ervan beschuldigen, hebben uiteenlopende meningen over wie verantwoordelijk is voor de vermeende vervalsingen van de vuurstenen werktuigen. Dit is opmerkelijk, omdat het lijkt alsof niemand een duidelijke schuldige kan aanwijzen. In enkele publicaties zou zelfs een niet bij naam genoemde onbekend persoon betrokken zijn geweest bij de vervalsingen, in een poging om de verantwoordelijkheid voor deze beschuldigingen te ontlopen of te verdoezelen. Bovendien blijkt uit onderzoek door de vereniging Aktieve Praktijk Archeologen Nederland, dat er geen sprake is van vervalsingen, wat de situatie nog complexer maakt. De verantwoordelijkheden zijn daardoor diffuus, wat de kans vergroot dat geen enkele archeoloog ter verantwoording wordt geroepen. De druk om te concurreren kan archeologen verleiden tot twijfelachtige keuzes. Deze zaak vereist niet alleen juridische en ethische reflectie, maar ook een heroverweging van de methoden waarop het vakgebied wordt beoefend en beheerd. Zonder deze heroverweging kan het probleem van voortdurende beschuldigingen aanhouden. Er blijkt echter weinig zelfreflectie te zijn bij degenen die Vermaning beschuldigen op basis van vermoedens. De rechtbank heeft geen uitspraak gedaan over de vraag of de vuursteenwerktuigen vervalsingen zijn, omdat dit onvoldoende was aangetoond. De voortdurende zoektocht van archeologen naar bewijs van Vermanings- schuld is mogelijk te wijten aan verschillende factoren. Ten eerste is er een behoefte aan duidelijkheid en verantwoordelijkheid binnen het vakgebied, waarbij men een zondebok zoekt om de angst over de authenticiteit van artefacten te verlichten. Ten tweede kunnen druk om wetenschappelijk en ethisch verantwoord te blijven, evenals de bescherming van de eigen reputatie, archeologen motiveren om een schuldige aan te wijzen. Sociale dynamieken en groepsdruk kunnen ook invloed hebben, waarbij collega’s elkaar beïnvloeden om in de beschuldiging te geloven en bewijs te zoeken. De argumenten op deze website wekken sterk de indruk dat dit het geval is. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze kwestie prof. Waterbolk zijn hele leven heeft achtervolgd en dat sommige archeologen er inmiddels al een aanzienlijk deel van hun levenswerk van hebben gemaakt met publicaties. Tegenover deze situatie trachten amateurarcheologen van de vereniging Aktieve Praktijk Archeologen Nederland, door middel van eigen onderzoek en publicaties, de onschuld van Vermaning te onderbouwen, maar zij slagen er niet in om voldoende draagvlak te verkrijgen bij academische archeologen en wetenschapsjournalistiek.
Tjerk Vermaning weigerde zijn vondsten uit de prehistorie af te staan.
Hoe de droom van een bevlogen amateurarcheoloog werd tenietgedaan door een aantal beroepsarcheologen.
In 1965 en 1967 werden er Neanderthaler vuurstenen werktuigen gevonden door Tjerk Vermaning in Drenthe, bij Hijken en Hoogersmilde. Die vuursteenwerktuigen uit de prehistorie werden geclaimd door wetenschappers, en geclassificeerd als schatvondsten. Het zijn vondsten uit het Midden-Paleolithicum en van aanzienlijke historische waarde voor Nederland. Tjerk Vermaning probeerde aanvankelijk deze vondsten die hij had gevonden voor zichzelf te houden, maar was uiteindelijk verplicht om zijn vondsten af te staan, via artikel 642 BW (de “Wet op de Schatvondsten”). Echter, met zijn latere vondsten van Eemster wilde Vermaning dit niet herhalen en meldde daarom de vindplaats niet aan de autoriteiten. Na zijn Eemster-vondsten uit 1972, werd Vermaning in maart 1975 gearresteerd en aangeklaagd voor de verkoop van vervalste vuurstenenwerktuigen aan de provincie Drenthe. Vanaf dat moment kwam de meest geruchtmakende affaire uit de archeologie van Nederland in het nieuws. Was het logisch dat Vermaning op deze manier probeerde financieel voordeel te behalen door valse artefacten te verkopen, gezien het feit dat hij gedwongen was om de echte artefacten uit Hijken en Hoogersmilde af te staan? Een vervalser die weigert zijn vondsten af te staan en later geen melding maakt, lijkt geen financieel gewin of aanzien na te streven. Het gebrek aan bewijs voor vervalsing en de onderbouwing van de beschuldiging roepen vraagtekens op. Archeologen verplichtten Vermaning om zijn belangrijke vondsten af te staan voor taxatie en verkoop aan de wetenschap. De schatvondsten werden getaxeerd met hoge geldbedragen door de beroepsarcheologen zelf. Wat motiveert een vervalser, om dagelijks op akkers te zoeken, als hij deze vondsten thuis kon maken? Vermaning had niet de geschikte middelen om de vuistbijlen op zijn woonschip te maken.
De beschuldiging van het vervalsen van vuurstenen werktuigen uit de prehistorie, had niemand verwacht. Deze beschuldiging sloeg in als een bom in de wereld van de archeologie, en de persmedia dook er meteen bovenop. Vermaning laat in de Telegraaf van 20 maart 1975 na zijn arrestatie weten, dat zijn vrouw al vermoedde dat hij ooit dwarsgezeten zou worden.
In eerste instantie ging het de hobbyarcheoloog Tjerk Vermaning het helemaal niet om geld, maar om eer en erkenning als amateurarcheoloog. Hij was geïrriteerd dat hij zijn vondsten moest afstaan, zelfs al kreeg hij daarvoor een royale vergoeding. Na zijn significante ontdekkingen toen Vermaning nog niet was beschuldigd van het vervalsen, hadden het Biologisch-Archeologisch Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen en het provinciaal bestuur een overeenkomst gesloten om Vermaning jaarlijks financiële ondersteuning te bieden voor het voortzetten van zijn zoekwerkzaamheden. Maar op een gegeven moment bleek deze subsidie voor Vermaning niet voldoende te zijn. De beperkte mogelijkheden, verantwoordelijkheden en het gebrek aan waardering en bevoegdheid begonnen op een gegeven moment aan hem te knagen. Hij was van mening dat beroepsarcheologen onevenredig veel te goed betaald werden en dat zijn eigen veldwerk even belangrijk was dan dat van de bureauarcheologen, die, naar zijn mening, in de praktijk minder verstand hadden van vindplaatsen uit de oude steentijd in Noord-Nederland. De relatie tussen Vermaning en de beroepsarcheologen was altijd enigszins gespannen geweest, wat mogelijk als de achterliggende oorzaak van de beschuldigingen zou kunnen worden gezien. Geïnspireerd door de media-aandacht en de berichtgeving van journalisten besloot Tjerk Vermaning openhartig zijn mening te delen. Hij had het gevoel dat de gevestigde orde in de archeologie hem en zijn ideeën niet serieus nam. Achter deze gevoelens schuilde een lange geschiedenis van onvrede die zijn verlangen om gehoord te worden alleen maar vergrootte. Vermaning voelde zich genoodzaakt zijn standpunten luid en duidelijk te verwoorden, waarbij hij geen doekjes om de werkelijkheid wikkelde.
Opzoek naar de Waarheid achter de Vuursteen Artefacten van Tjerk Vermaning.
Tjerk Vermaning heeft als amateurarcheoloog in Nederland veel erkenning gekregen vanwege zijn ontdekkingen, die zijn aangekocht door musea, en door publicaties in vaktijdschriften. Deze erkenning duurde echter tot een bepaald moment.
Na de rechtszaak kwam er een einde aan zijn carrière in de archeologie. De vuursteenwerktuigen uit het paleolithicum zouden volgens prof. Tjalling Waterbolk zijn vervalst. Dat kwam door twijfels van drs. Dick Stapert die de artefacten niet betrouwbaar en geloofwaardig vond. Ze zouden zijn vervalst. Er kwam een 1e en een 2e rechtszaak en Tjerk Vermaning werd tijdens de 2e rechtszaak vrijgesproken. Na de 2e rechtszaak kon professor Waterbolk zich er niet bij neerleggen en kwam met een complottheorie. De vuursteenwerktuigen zouden volgens prof. Waterbolk door Ad Wouters zijn gemaakt in opdracht van Assian Bohmers om hem een hak te zetten. De beroeps-archeoloog Bohmers, zou Jan de Vries van het B.A.I. hebben opgedragen om de stenen in de bodem te plaatsen, zodat Tjerk Vermaning ze kon vinden. Dit heeft geleid tot controverse in de archeologische wereld en tot beschuldigingen van frauduleuze praktijken gebaseerd op complottheorieën. Echter, na uitgebreid onderzoek en analyse van de vuurstenen werktuigen door vereniging Aktieve Praktijk Archeologen Nederland (APAN), was gebleken dat de werktuigen authentiek zijn en de vindplaatsen niet vervalst. Dit heeft de beschuldigingen van fraude enigszins ontzenuwd, maar de kwestie blijft nog altijd een punt van discussie en debat in de archeologische gemeenschap.
Het namaken van een vuistbijl in de experimentele archeologie is niet zo moeilijk. Met een beetje ervaring kan dit in een kwartier worden gedaan. Vervolgens kunnen de vuistbijlen langs slijpschijven worden gehaald om ze ouder te laten lijken. Dit kost ook niet veel moeite. Als Vermaning dit zou hebben gedaan, zouden zijn verdedigers hem niet hebben geholpen. De vuistbijlen vertonen alle eigenschappen die aantonen dat ze in de prehistorie zijn gemaakt. Sommige zijn zelfs op 70 cm diepte in ongestoorde grond gevonden. De verkleuring en infiltraties laten zien dat ze vele duizenden jaren in de bodem hebben gelegen. Op deze website wordt hier uitgebreid op ingegaan.
De Inspirerende Kracht van de Vuistbijl.
Waarom was Tjerk Vermaning zo gedreven om bewijs te vinden dat Neanderthalers in Noord-Nederland hadden gewoond?
Ongeveer 100.000 jaar geleden verloor een Neanderthaler zijn vuistbijl in de provincie Friesland. Amateurarcheoloog Hein van der Vliet vond die vuistbijl in 1939. Door het aanschouwen van die beroemde vuistbijl van Wijnjeterp, in de oudheidkamer van Gorredijk, raakte Tjerk Vermaning 1956 steeds meer geïnteresseerd in de archeologie over de Neanderthaler. Hij realiseerde zich dat er meer werktuigen uit het Midden-Paleolithicum te vinden waren en was vastbesloten om ze op te sporen. Die vuistbijl van Wijnjeterp heeft menige archeoloog geïnspireerd om zelf opzoek te gaan naar een dergelijk zeldzaam artefact.
Ook die eerste gevonden oude Vuistbijl in noord-Nederland, die van Wijnjeterp blijkt de gemoederen bezig te houden. Deze vuistbijlen uit het midden-paleolithicum in Noord-Nederland hebben niet alleen een bijzondere aantrekkingskracht, maar kunnen leiden tot juridische geschillen. Dit werd duidelijk toen Wouter van der Horst mogelijk, probeerde om na de affaire Vermaning publieke aandacht te krijgen met uitspraken over de vuistbijlen van Wijnjeterp. Echter, zijn moment van aandacht was van korte duur toen de kleinzoon van amateurarcheoloog Hein van der Vliet, het er niet bij liet zitten en een kort geding tegen Van der Horst aanspande. Hierdoor moest Van der Horst zijn beweringen intrekken, op last van de rechter.
De amateur die het in zijn eentje opnam tegen de universitaire archeologen.
De media had altijd wel interesse in het nieuws rondom Vermaning en er is geen gebrek aan krantenartikelen over de amateur die het in zijn eentje opnam tegen de universitaire archeologen. Zelfs na zijn dood bleef hij regelmatig in het nieuws vanwege de beschuldigingen van vervalsing. Vermaning begon als hobby-archeoloog en verwierf bekendheid door zijn ontdekkingen en zijn uitgebreide kennis van de oude steentijd. In 1972 uitte hij publiekelijk zijn wens om een eredoctoraat te ontvangen, wat voor verdeeldheid zorgde tussen hem en academische archeologen. Ondanks de onderlinge spanningen hadden ze elkaar nodig, maar in 1975 kwam daar verandering in. Hij was buitenspel gezet.
▲ Tjerk Vermaning had door de jaren heen, slechts verschillende Zündapp bromfietsen, waarmee hij eropuit trok om op zoek te gaan naar prehistorische vondsten op de Drents-Friese akkers. Het blijft een groot raadsel hoe Tjerk Vermaning honderden kilo's geschikt ruw vuursteen op zijn brommer over lange afstanden heeft weten te vervoeren om vuistbijlen mee te vervalsen, het is zeer onwaarschijnlijk dat hij dat heeft gedaan. Om de beschuldigingen vol te houden, wordt de amateurarcheoloog Ad Wouters, die Vermaning verdedigde als getuigendeskundige, na de 2e rechtszaak mede verdacht gemaakt. Hij wordt na de rechtszaak door prof. Waterbolk gezien als een betere kandidaat om de verdachtmaking op af te schuiven. Wouters speelde een cruciale rol in het proces om de onschuld van Vermaning aan te tonen. Historisch onderzoek pleit voor de onschuld van Wouters.
Freebies.
Alle video-documentaires op deze website zijn bedoeld om je te verwonderen en te inspireren, en misschien zelfs je kijk op de zaak Vermaning te veranderen. De verschillende digitale brochures over prehistorische vindplaatsen, vuursteenwerktuigen en de rechtszaak Vermaning, evenals het documentatiemateriaal, zijn gratis te downloaden.
Vermaning ontdekte Verblijfplaatsen van Neanderthalers in Drenthe.
▲ Tjerk Vermaning ontdekte het merendeel van zijn vondsten op landbouw akkers van het Drents-Friese keileemplateau. Waaronder de vuistbijl genaamd 'Het oog van Ravenswoud', die op 13 oktober 1974 is gevonden nabij het dorp Ravenswoud in Friesland. Tjerk Vermaning was een bekende verschijning op televisie, waar hij regelmatig te zien was met zijn bijzondere vondsten. Met financiële steun van negenduizend gulden die hij van het Anjerfonds kreeg, maakte Tjerk Vermaning in 1967 van zijn schip de Gerrit Lucas een museumschip "De Palaeohistoria". Het Drents Museum heeft geholpen bij de inrichting van de tentoonstelling. Het schip lag in de Drentse Hoofdvaart. Vermaning sprak in oktober 1973 tijdens een interview met de Leeuwarder Courant over zijn toekomstige plannen voor zijn nieuwe museumschip, die hij de naam "Fossiliana" had willen geven. Vermoedelijk had hij zijn bijzondere vondsten uit Eemster willen tentoonstellen. Deze museum plannen kwamen echter niet meer van de grond. Als gevolg van zijn gezondheid en de affaire na de rechtszaak, doet Vermaning in 1985 afstand van zijn vondsten en stopt hij met de archeologie. In 1986 verkoopt hij zijn omstreden verzameling, aan de oudheidkamer in Drachten. Een ander deel had hij al voor 120.000 gulden verkocht aan het Provinciaal museum in Assen. En verkocht hij een deel aan amateurarcheologen, waaronder de Eemster collectie. Het resterende deel van de werktuigen en fossielen, waaronder een opperarmbeen van een mammoet verkocht hij op een antiekbeurs in Emmen.
Wie was Tjerk Vermaning?
Tjerk Vermaning overleed 11 oktober 1987 op 58-jarige leeftijd in het Academisch Ziekenhuis van Groningen. Op 18 mei 1988 werd de as van Tjerk Vermaning door de directeur van crematorium “De Boskamp” in het bijzijn van zijn vrienden uitgestrooid op de vindplaats in Hoogersmilde, waar de waarheid lag. Dit was de wens van Tjerk Vermaning na zijn overlijden: om nogmaals aan te tonen dat hij onschuldig was. Bij het uitstrooien van zijn as op de vindplaats in Hoogersmilde waren slechts twee van zijn vrienden aanwezig: Klaas Geertsma en Jan Evert Musch, beide leden van de APAN. Daarnaast was ook de vriendin van Vermaning, Betsie Hindriks, aanwezig. Deze situatie benadrukt de diepgaande impact die deze affaire heeft gehad.
Een eindeloze affaire.
Niet alle vondsten die door Vermaning zijn gedaan worden als vervalsingen beschouwd. Dit geldt met name voor de vindplaatsen van de Neanderthaler-kampen die hij had ontdekt. De volgende pagina's op deze website behandelen deze vondsten, de geschiedenis en de nasleep van de beschuldigingen, en dit onderwerp is tot op de dag van vandaag actueel. De nieuwe beschuldigingen zijn ook gericht tegen de amateurarcheoloog Ad Wouters, daarom besteedt deze website speciale aandacht aan hem. Deze website besteedt tevens aandacht aan de verdedigers van de Vermaning, die zich hebben georganiseerd in de vereniging Aktieve Praktijk Archeologen Nederland (APAN). Zij zijn eveneens onlosmakelijk verbonden geraakt met de affaire Tjerk Vermaning. Daarnaast worden enkele beroepsarcheologen die zich tegen Vermaning hebben uitgesproken, kritisch onder de loep genomen. Wat was en is hun motivatie om door te gaan met de affaire? Zoals je op deze website verder kunt lezen, zijn er vele kanttekeningen te plaatsen bij de verklaringen over vervalsingen.
Deel jouw mening.
Deel je gedachten over de affaire Vermaning met mede-bezoekers van deze website, of lees wat anderen erover te zeggen hebben. Klik boven in het menu op "Deel jouw mening" om eerst een account aan te maken en in te loggen met je e-mail en wachtwoord.
